سوره انعام آيه 115

 وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلاً لاَّ مُبَدِّلِ لِكَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ 

ترجمه فارسی

 و کلام پروردگار تو در راستی و عدالت به حد کمال است هيچ کس نيست که ، يارای دگرگون کردن سخن او را داشته باشد و اوست شنوا و دانا

ترجمه انگليسی

.And the word of your Lord has been accomplished truly and justly; there is none who can change His words, and He is the Hearing, the Knowing.

 تفسیر آیه در کتاب تفسیر المیزان

و تمت كلمه ربك لاملئن جهنم من الجنه و الناس اجمعين  و مانند آيه و تمت كلمه ربك الحسني علي بني اسرائيل بما صبروا  كه اشاره است به آن وعده اي كه به بني اسرائيل داده بود كه به زودي ايشان را از ظلم فرعون نجات داده حكومت را به آنان خواهد سپرد، و قرآن آن وعده را چنين حكايت كرده : و نريد ان نمن علي الذين استضعفوا في الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثين  گاهي هم به معناي موجود خارجي از قبيل انسان استعمال مي شود، مانند آيه ان الله يبشرك بكلمه منه اسمه المسيح عيسي بن مريم  و مسيح را از اين جهت مورد استعمال اين كلمه قرار داده كه خلقت مسيح (عليه السلام ) خارق العاده بوده ، عادت در خلقت انسان بر اين جاري است كه به تدريج صورت گيرد، و مسيح (عليه السلام ) به كلمه ايجاد به وجود آمد، همچنانكه در قرآن فرموده : ان مثل عيسي عند الله كمثل آدم خلقه من تراب ثم قال له كن فيكون ظاهر سياق آيات در مورد بحث ما مي رساند كه مراد از كلمه ربك كلمه دعوت اسلامي باشد با آنچه لازم آنست از قبيل نبوت محمد (صلي الله عليه و آله و سلم ) و نزول قرآن كه به همه كتابهاي آسماني محيط و مسلط است و به عموم معارف الهي و كليات شرايع ديني مشتمل مي باشد، چنانكه خداي تعالي در كلام خود در دعايي كه از ابراهيم (عليه السلام ) هنگام بناي كعبه حكايت فرموده : ربنا و ابعث فيهم رسولا منهم يتلوا عليهم آياتك و يعلمهم الكتاب و الحكمه و يزكيهم به آن اشاره نموده است . و همچنين به سابقه ذكرش در كتابهاي آسماني گذشته در آيه الذين يتبعون الرسول النبي الامي الذي يجدونه مكتوبا عندهم في التوريه و الانجيل اشاره مي فرمايد، و همچنين آيه و الذين آتيناهم الكتاب يعلمون انه منزل من ربك بالحق و آيه الذين آتيناهم الكتاب يعرفونه كما يعرفون ابناهم  و آيات بسيار ديگر به آن اشاره دارد. پس مراد از تماميت كلمه - و خدا بهتر مي داند - اينست كه اين كلمه يعني ظهور دعوت اسلامي با نبوت محمد (صلي الله عليه و آله و سلم ) و نزول قرآن كه مافوق همه كتابهاي آسماني است پس از آنكه روزگاري دراز در مسير تدريجي نبوتي پس از نبوت ديگر و شريعتي پس از شريعت ديگر سير مي كرد به مرتبه ثبوت رسيده در قرارگاه تحقق قرار گرفت ، زيرا به دلالت آيات كريمه ، شريعت اسلامي به كليات شرايع گذشته مشتمل است و زيادت بر آنان نيز دارد، چنانكه خداي تعالي مي فرمايد: شرع لكم من الدين ما وصي به نوحا و الذي اوحينا اليك و ما وصينا به ابراهيم و موسي و عيسي 

 از اين بيان روشن شد كه مراد از تماميت كلمه رسيدن شرايع آسماني است از مراحل نقص و ناتمامي به مرحله كمال ، و مصداقش همين دين محمدي است . خدا مي فرمايد: و الله متم نوره و لو كره الكافرون هو الذي ارسل رسوله بالهدي و دين الحق ليظهره علي الدين كله و لو كره المشركون  و تماميت اين كلمه الهي از جهت صدق اين است كه آنچنان كه گفته شده تحقق پذيرد، و تماميت آن از جهت عدل اين است كه مواد و اجزاي آن يكنواخت باشد بدون اينكه به تضاد و تناقض مشتمل شود، و هر چيز را آنطور كه شانش مي باشد بسنجد، بدون حيف و ميل . و از اينجا است كه اين دو قيد يعني صدق و عدل را با جمله لا مبدل لكلماته بيان فرمود، زيرا كلمه الهي وقتي كه قابل تبديل نباشد خواه تبديل كننده خودش باشد و به واسطه تغيير اراده ، قول خود را به هم زند، يا كسي ديگر باشد كه خدا را عاجز و مجبور به تغيير نظر كند، كلمه خدايي صدق و آنچه فرموده محقق مي شود، و عدل و بدون انحراف و تعدي انجام مي گيرد. پس جمله : لا مبدل لكلماته نسبت به صدقا و عدلا به منزله تعليل مي باشد. مفسرين ديگر را در معناي اين جمله اقوال ديگري است ، از آن جمله يكي اين است كه مراد از كلمه و كلمات ، قرآن مي باشد. و بعضي گفته اند: مراد از كلمه شرايع قرآن است كه نسخ مي پذيرد و مراد از كلمات مطالب ديگر آن است كه قابل نسخ نيست ، همچنانكه فرموده : لا مبدل لكلماته . و بعضي گفته اند: منظور از كلمه ، دين است . و بعضي گفته اند مراد از آن حجت است . و درباره معناي صدق و عدل گفته اند: صدق ، وصف اخباري است كه در قرآن آمده و عدل وصف احكام آن است . و اينكه در آخر فرموده : و هو السميع العليم معنايش اين است كه او اجابت مي كند آنچه را كه شما به لسان حاجت از او مي طلبيد و مي داند حقيقت حوائجي را كه شما داريد. و يا معنايش اين است كه او به وسيله ملائكه خود مي شنود اخبار حوادثي را كه شما داريد. و يا معنايش اين است كه او به وسيله ملائكه خود مي شنود اخبار حوادثي را كه در ملكش رخ مي دهد و مي داند همه آنها را بدون واسطه ملائكه . و يا معنايش اين است كه او مي شنود گفتارهاي شما را و مي داند كارهايي را كه شما انجام مي دهيد