آداب ظاهري تلاوت قرآن كريم

آداب ظاهري تلاوت قرآن، عبارت است از:

1- قرآن رو به قبله تلاوت شود.

2- شخص تلاوت کننده با وضو باشد.

3- دهان خوش بو و پاکيزه باشد. حضرت رسول اکرم (ص) مى‏فرمايد:« راه ‏قرآن‏» را نظيف و پاكيزه كنيد. مى‏پرسند: راه قرآن چيست؟

مى‏فرمايد: ‏دهان ها‏يتان. مى‏پرسند: چگونه؟ مى‏فرمايد: با مسواك. (9)

4- براي رعايت ادب، قاري با سكون و وقار نشسته باشد، يا ايستاده رو به قبله و سر پيش افكنده و تكيه نزده و چهار زانو ننشسته ‏باشد، و پاى خود را دراز نکند. بلكه مانند كسى باشد كه در نزد جليل الشان ‏مى‏نشيند، يا مى‏ايستد و احترام را رعايت نمايد.

5- قاري شمرده و با آرامش بخواند. از اين جهت است كه در احاديث آمده است كه: «هر گاه كسى در كمتر از سه‏ روز، قرآن را ختم كند، دانا نيست.‏» (10)

در حديث ديگر روايت شده که: «دوست ندارم كه كسى در كمتر از يك ماه، يك ختم قرآن ‏كند .» (11) البته ماه مبارک رمضان مستثني شده و در روايت آمده: « در هر سه روز، قرآن را ختم ‏كنيد.» (12)

6- از جمله آداب، آن است كه تلاوت کننده گريه نمايد. و اگر او را گريه نيامد، حالت گريه و زاري به خود بگيرد.

7- قاري قرآن را با صداي اندكى بلند بخواند، البته اگر از ريا ايمن باشد.

8- در دستورتلاوت قرآن، صداى خوش سفارش شده است و از قارى خواسته‏اند كه نكات ‏ظريف تلاوت - اعم از كشيدن صدا و يا زير و بم آن و ترجيع قرائت و غيره - را رعايت كند.

رسول اکرم صلى الله عليه و آله فرمود:«هر چيز زيورى دارد و زيور قرآن، آواز خوش است.‏»

پيامبر اکرم در روايتي ديگر مي فرمايد: « قرآن را با صداى خود خوش كنيد، زيرا صداى خوش زيبايى قرآن را افزون ‏مى‏كند.»

9- حق آيات مراعات شود. بدين نحو كه؛ قاري وقتي به آيه سجده رسد سجده كند. و چون به آيه عذاب رسد به خدا پناه برد. و چون به آيه رحمت و ذكر نعيم بهشت رسد، آن را از خدا مسئلت نمايد. و چون به‏ آيه‏اى رسد كه مشتمل بر تسبيح يا تكبير پروردگار باشد تسبيح و تكبير او كند. و چون‏ به آيه دعا و استغفار رسد دعا و استغفار نمايد.

در حديث ديگر، امام صادق عليه السلام فرموده است:

كسى كه قرآن بخواند، ولى قلبش رقت پيدا نكند و در برابر خداوند خاضع نشود و در درون، حالت ‏حزن و خشيت و هراس نيابد، شأن و جايگاه والاى خدا را سبك شمرده است. بنگر كه كتاب پروردگارت را چگونه مى‏خوانى و با منشور سعادت ‏خويش چه برخوردى دارى؟ و اوامر و نواهى آن را چگونه پاسخ مى‏دهى و حدود و تكاليف آن را چگونه ‏امتثال و فرمان بردارى مى‏كنى؟! در آيه‏هاى وعد و وعيد، درنگ كن، در امثال و مواعظ قرآن انديشه نما. مبادا اقامه حروف و قرائت ‏ظاهر، تو را در تباه ساختن حدود آن بيندازد!... (13)

10- در ابتداى قرائت « اعوذ بالله من الشيطان الرجيم‏» گفته شود.

11- قاري از هر سوره كه فارغ شود بگويد:

«صدق الله العلى العظيم و بلغ رسوله الكريم اللهم انفعنا به و بارك لنا فيه الحمد لله رب العالمين.‏» 

12- قرآن با نيت خالص و براي رضاي خدا تلاوت شود. تلاوت‏ كننده بايد مواظب دام و دانه‏ شيطان باشد و در پُر رنگ كردن اخلاص خود در تلاوت قرآن بكوشد.

 اين ضرورت از آن جا دو چندان مى‏گردد كه شيطان در تلاوت قرآن راحت‏تر از ديگر عبادات مى‏تواند رخنه كند، زيرا تلاوت قرآن با ارائه‏ هنر تلاوت و صوت و تجويد همراه است. همين نكته مى‏تواند مركب شيطان در به انحراف كشاندن انگيزه‏ تلاوت كننده باشد .

به عبارت ديگر كسانى كه به قصد ارائه‏ صوت و هنر تجويد خود و در نتيجه كسب وجهه در نزد اين و آن قرآن را تلاوت مى‏كنند، مرتكب عبادت ريايى شده و نه تنها اين تلاوت ارزش و پاداش الهى ندارد، بلكه بر اساس روايتى كه بيان شده، خشم پروردگار را به دنبال دارد.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «... اى عالم به قرآن! به وسيله‏ آن فروتنى پيشه كن تا خداوند تو را بالا ببرد و آن را وسيله‏ عزت‏ طلبى و تكبر قرار مده تا خوارت نگرداند. اى داناى قرآن! خود را براى خدا بياراى، تا خدا تو را بيارايد و خود را به آن - قرآن-  به خاطر مردم مياراى، تا خداوند تو را به آن زشت ننمايد... .» (14)

و كسى كه از روى ريا و سمعه و براى جدال با جاهلان و مباهات به علما قرآن را ياد بگيرد، در قيامت ‏خداوند استخوان‏هايش را متفرق كند و هر گاه قرآن را ياد بگيرد و فروتنى نمايد و بندگان خدا را قرآن ياد بدهد و از خداوند پاداش بطلبد، در بهشت  كسى پاداشش از او بيش‏تر نيست... .» (15)

13- در هنگام قرائت قرآن ساکت شود. امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد: هر گاه نزد تو قرآن تلاوت مى‏شود، بر تو لازم است گوش بدهى و سكوت و توجه داشته باشى؛ « اذا قرى‏ء عندك القرآن وجب عليك الانصات و الاستماع.‏» (16)

اين همان نكته قرآنى است كه در آيه 204 سوره اعراف آمده است: " و اذا قرى‏ء القرآن فاستمعوا له و انصتوا ترحمون."

14- قاري از روى «مصحف‏» تلاوت كند كه نگاه به «مصحف‏» و تلاوت از روى آن، حساب خاصى دارد و در روايات، روى اين موضوع تاكيد شده است.

 15- به هنگام تلاوت قرآن، به چيز ديگرى فكر نكند و متوجه آيات قرآن باشد .

پيوند ها :

9- الحياة، ج 2، ص 158. 10- محجة البيضاء، ج 2، ص 222 / احياء العلوم، ج 1، ص 248. 11- اصول كافى، ج 2، ص 617، ح 1. 12-همان، ص 618، ح 5 . 13- بحارالانوار، ج ‏89، ص‏207. 14- اصول كافى، باب مربوط به قرآن . 15- چهل حديث ‏حضرت امام خمينى ( رحمة الله)، ص 427 . 16- وسائل الشيعه، ج 4، ص 861 .

هدف از تلاوت قرآن چيست؟

مطلوب در تلاوت قرآن شريف آن است كه - قرآن-  در اعماق قلب انسان تاثير گزارد و باطن انسان صورت كلام الهى گيرد، و از مرتبه ملكه به مرتبه تحقق رسد. و اشاره به اين فرموده آنجا كه - معصوم -  فرمايد: « جوان مؤمن اگر قرائت كند، قرآن در گوشت و خون او وارد شود.» و اين كنايه از آن است كه صورت قرآن در قلب مستقر و جايگزين گردد به طورى كه خود باطن انسان، كلام الله مجيد و قرآن حميد، گردد به اندازه لياقت و استعدادش. (2)

 چه كنيم تا از قرائت قرآن بهره بيشترى ببريم؟

يكى از آداب مهمه قرائت قرآن كه انسان را به نتايج ‏بسيار و بهره بى‏شمار نايل كند، « تطبيق‏» است. آن چنان كه در هر آيه از آيات شريفه كه تفكر مى‏كند، مفاد آن را با حال خود منطبق كند، و نقصان خود را به واسطه آن مرتفع كند و امراض خود را بدان شفا دهد. مثلا، در قصه شريفه حضرت آدم (ع)، ببيند سبب مطرود شدن شيطان از بارگاه قدس با آن همه سجده‏ها و عبادت‏هاى طولانى چه بوده، خود را از آن تطهير كند؛ زيرا مقام قرب الهى جاى پاكان است، با اوصاف و اخلاق شيطانى قدم در آن بارگاه قدس نتوان گذاشت. از آيات شريفه استفاده مى‏شود كه مبدا سجده ننمودن ابليس خودبينى و عُجب بوده كه كوس ( انا خير منه خلقتني من نار و خلقته من طين) (3) زد، و اين خودبينى اسباب خودخواهى و خود فروشى - كه استكبار است- شد؛ و آن، اسباب خود رايى - كه استقلال و سرپيچى از فرمان است - شد، پس مطرود درگاه گرديد. آنچه سبب مطروديت درگاه قدس است در هر كسى باشد مطرود است؛ شيطان خصوصيتى ندارد، آنچه او را از درگاه قرب دور كرد ما را نگذارد كه به آن درگاه راه يابيم. (4)

  شرايط و آداب تلاوت قرآن

ثواب تلاوت قرآن، از حد بيرون، و قدر و فضيلت آن افزون است. از پيامبر اکرم  صلى الله عليه و آله  روايت است كه: «هيچ شفيعى در روز قيامت ‏بلند مرتبه ‏تر از قرآن نيست، نه پيغمبرى و نه ملكى و نه غير اينها.» (5)

و فرمود: « خداى تعالى هزار سال پيش از آن كه عالم را خلق كند سوره طه و يس را خواند، چون ملائكه آن را شنيدند گفتند: خوشا به حال امتى كه اين سوره ها برايشان ‏نازل شود. و خوشا به حال سينه‏هايى كه اينها را حفظ كند. و خوشا به حال زبان هايى كه‏ اينها را بخواند.» (6)

و نيز فرمود كه: «هر گاه قرآن در پوستى باشد آتش به آن نمى‏رسد.» (7) کنايه از اين که هر كس قرآن را حفظ نموده باشد آتش پوست‏ بدن او را مس نمى‏كند.

و نيز از آن حضرت روايت است كه:« دل ها زنگ مى‏گيرند همچنان كه آهن زنگ‏ مى‏گيرد. شخصى عرض كرد: يا رسول الله! جلاى آن به وسيله چه چيزي صورت مي گيرد؟ فرمود: تلاوت ‏قرآن و ياد مرگ‏.» (8)

و احاديث در خصوص ثواب آن بى‏حد و حصر است. و چگونه چنين نباشد؟ و حال اين كه آن كلام پروردگار است كه حضرت روح الامين حامل آن، و بر سيدالمرسلين نازل شده است.

براي تلاوت قرآن کريم ‏آداب و شرايطي  ذکر نموده اند، که آداب آن بر آداب ظاهري و آداب باطني تقسيم مي شود.

پيوندها

 ۲- قرآن از ديدگاه امام خمينى، ص 103. 3- من بهتر از اويم، مرا از آتش و او را از گل آفريدى. اعراف / 12. 4- قرآن از ديدگاه امام خمينى، صص 113- 114. 5- محجة البيضاء، ج 2، ص 210 / احياء العلوم، ج 1، ص 245. 6- همان . 7- همان . 8- محجة البيضاء، ج 2، ص 211/ احياء العلوم، ج 1، ص 245.

نقش تلاوت قرآن در شخصيت انسان

 تلاوت همراه با ترتيل قرآن از امور مهمى است كه بر شكل‏ گيرى ايمان شخص تأثير مى‏گذارد. به صورتى كه انسان با خواندن قرآن، لطافت و قوت را با هم مى‏آموزد. در مسائل عاطفى و احساسى، نرم ‏دل و در دشوارى‏ها و برخورد با مشكلات و رنج و دردها محكم و قوى مى‏شود. از اين‏ رو قرآن كريم خطاب به پيامبر خدا(ص) مى‏فرمايد:« اى جامه به خود پيچيده، شب را جز كمى به پاخيز، نيمى از شب را، يا كمى از آن كم كن، يا بر نصف آن بيفزا، قرآن را با دقت و تأمل بخوان.»(مزمل/ 1 ـ 4) همه‏ اينها براى آمادگى تحمل بار سنگين و پذيرش مسؤوليت بزرگ است: « چرا كه ما به زودى سخنى سنگين به تو القا خواهيم كرد.» (مزمل/ 5) و نسبت به مؤمنين تخفيف داده شده مى‏فرمايد:«اكنون آنچه براى شما ميسّر است قرآن بخوانيد. او مى‏داند به زودى گروهى از شما بيمار مى‏شوند، و گروهى ديگر براى به دست آوردن فضل الهى ( و كسب روزى) به سفر مى‏روند. و گروهى ديگر در راه خدا جهاد مى‏كنند ( و از تلاوت قرآن باز مى‏مانند).» از نشانه‏هاى اساسى و جدّى پرهيزكاران كه در طول شبانه روز به طور طبيعى در آن‏ها مشاهده مى‏شود، اين است كه با خواندن قرآن به نفس خود حالت حزن و اندوه مى‏دهند. حضرت على (ع) علاقه آنها را چنين وصف مى‏فرمايد:« پرهيزكاران در شب بر پا ايستاده مشغول نمازند، قرآن را جزء جزء و با تفكر و انديشه مى‏خوانند، با قرآن جان خود را محزون و داروى درد خود را مى‏يابند. و اضافه مى‏فرمايد: و هر گاه به آيه‏اى مى‏رسند كه ترس از خدا در آن باشد گوش دل به آن مى‏سپارند، و گويا صداى بر هم خوردن شعله‏هاى آتش، در گوششان طنين افكن است.»(1)

1- نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، صص403-404 .

آداب تلاوت قرآن

 پيامبر خدا صلوات الله عليه در عرصه قيامت، در آن روز هولناك و دشوار با افسوس و دلى پُردرد، قرآن ‏به دست مى‏ايستد و شكايت جانكاهى را به پروردگار مى‏كند:« پروردگارا! قوم من قرآن را رها كردند.»(فرقان/ 30) گويا رسول خدا(ص) مى‏فرمايد خداوندا! مردم، نور، روشنگرى و بيانگرى قرآن را رها كردند، جداگر حق از باطل، رحمت و شفا را ترك گفتند، تشنه گشتند در حالى كه آب زلال و گوارا در كنارشان بود، در ظلمات زندگى كردند در حالى‏ كه در نزدشان نورِ آشكار و روشنگر بود. آه چه سنگين زيان و بزرگ خسارتى كرده است، كسى كه اين همه را رها كند! در اين بررسى مقصود ما از رها كنندگان قرآن، سركشان و ستمگران نيستند كه قرآن را بر سر نيزه كرده و با قرآن عليه قرآن مى‏جنگيدند و در پوشش اسلام و قرآن با سرنيزه‏هاى صفين قرآن را حمل مى‏كردند و يا مسجد ضرار را با انبوه منافقان پُر مى‏كنند؛ اينان دشمن‏ترين، دشمنان اسلام و قرآن‏اند، بلکه روي سخن با ايمان آوردگان، دينداران و پايبندان به مكتب است. آنان که تلاوت قرآن را رها کرده و از آن غافلند، و باعث مهجوريت و غربت قرآن شده اند. متأسفانه از پديده‏هاى آشكار در جامعه اسلامى ترك تلاوت و قرائت قرآن كريم است، با وجود آيات فراوان قرآن درباره تلاوت آن، و دعوت پيامبراكرم (ص) و امامان عليهم السلام به تلاوت قرآن، اندك افرادى هستند كه گوش شنوا دارند. خداوند مى‏فرمايد: « و قرآن را با دقت و تأمل بخوان.» (مزمل/ 4) و نيز مى‏فرمايد:« اكنون آنچه براى شما ميسر است قرآن بخوانيد.» (مزمل/ 4) از حضرت رسول اكرم (ص) روايت شده، هر كس قرآن را پيش از سن بلوغ بخواند، حكمت را در كودكى فرا گرفته است. و فرمود: هر كس دوست دارد با پروردگارش سخن بگويد پس قرآن را بخواند، و هشدار مى‏دهند از اين كه روزى بر ما بگذرد و جزو بى ‏خبران باشيم، آنجا كه مى‏فرمايد: هر كس شبى ده آيه بخواند او را از « بى ‏خبران» نمى‏نويسند، و اگر پنجاه آيه قرائت كند با «ذاكران»، اگر سيصد آيه بخواند از شمار« رستگاران» و اگر پانصد آيه از قرآن را تلاوت نمايد از مجتهدان شمرده مى‏شود. بعضى از مؤمنان از ترس اين كه احكامِ تلاوت را نمى‏دانند خواندن قرآن را ترك مى‏كنند در حالى كه رسول خدا صلوات الله عليه مى‏فرمايد: اگر قرآن خطا و يا با لحن اشتباه خوانده شود و يا اعجمى آن را تلاوت نمايد؛ فرشته‏اى آن را همان ‏گونه كه نازل شده، برايش مي‏نويسد.

آداب تلاوت قرآن

 پيامبر خدا صلوات الله عليه در عرصه قيامت، در آن روز هولناك و دشوار با افسوس و دلى پُردرد، قرآن ‏به دست مى‏ايستد و شكايت جانكاهى را به پروردگار مى‏كند:« پروردگارا! قوم من قرآن را رها كردند.»(فرقان/ 30) گويا رسول خدا(ص) مى‏فرمايد خداوندا! مردم، نور، روشنگرى و بيانگرى قرآن را رها كردند، جداگر حق از باطل، رحمت و شفا را ترك گفتند، تشنه گشتند در حالى كه آب زلال و گوارا در كنارشان بود، در ظلمات زندگى كردند در حالى‏ كه در نزدشان نورِ آشكار و روشنگر بود. آه چه سنگين زيان و بزرگ خسارتى كرده است، كسى كه اين همه را رها كند! در اين بررسى مقصود ما از رها كنندگان قرآن، سركشان و ستمگران نيستند كه قرآن را بر سر نيزه كرده و با قرآن عليه قرآن مى‏جنگيدند و در پوشش اسلام و قرآن با سرنيزه‏هاى صفين قرآن را حمل مى‏كردند و يا مسجد ضرار را با انبوه منافقان پُر مى‏كنند؛ اينان دشمن‏ترين، دشمنان اسلام و قرآن‏اند، بلکه روي سخن با ايمان آوردگان، دينداران و پايبندان به مكتب است. آنان که تلاوت قرآن را رها کرده و از آن غافلند، و باعث مهجوريت و غربت قرآن شده اند. متأسفانه از پديده‏هاى آشكار در جامعه اسلامى ترك تلاوت و قرائت قرآن كريم است، با وجود آيات فراوان قرآن درباره تلاوت آن، و دعوت پيامبراكرم (ص) و امامان عليهم السلام به تلاوت قرآن، اندك افرادى هستند كه گوش شنوا دارند. خداوند مى‏فرمايد: « و قرآن را با دقت و تأمل بخوان.» (مزمل/ 4) و نيز مى‏فرمايد:« اكنون آنچه براى شما ميسر است قرآن بخوانيد.» (مزمل/ 4) از حضرت رسول اكرم (ص) روايت شده، هر كس قرآن را پيش از سن بلوغ بخواند، حكمت را در كودكى فرا گرفته است. و فرمود: هر كس دوست دارد با پروردگارش سخن بگويد پس قرآن را بخواند، و هشدار مى‏دهند از اين كه روزى بر ما بگذرد و جزو بى ‏خبران باشيم، آنجا كه مى‏فرمايد: هر كس شبى ده آيه بخواند او را از « بى ‏خبران» نمى‏نويسند، و اگر پنجاه آيه قرائت كند با «ذاكران»، اگر سيصد آيه بخواند از شمار« رستگاران» و اگر پانصد آيه از قرآن را تلاوت نمايد از مجتهدان شمرده مى‏شود. بعضى از مؤمنان از ترس اين كه احكامِ تلاوت را نمى‏دانند خواندن قرآن را ترك مى‏كنند در حالى كه رسول خدا صلوات الله عليه مى‏فرمايد: اگر قرآن خطا و يا با لحن اشتباه خوانده شود و يا اعجمى آن را تلاوت نمايد؛ فرشته‏اى آن را همان ‏گونه كه نازل شده، برايش مي‏نويسد.